शेतकरी मित्रांनो नमस्कार, Krushi Doctor (कृषी डॉक्टर) या शेती विषयक माहिती देणाऱ्या वेबसाइट वरती आपले सहर्ष स्वागत आहे. आजच्या लेखामध्ये आपण ठिबक सिंचन संचाची काळजी व देखभाल (thibak sinchan) याविषयी सविस्तर माहिती पाहणार आहोत. म्हणून जर तुमच्याकडे देखील ठिबक सिंचन असेल तर खास तुमच्यासाठी हा लेख खूप महत्वाचा ठरणार आहे. माझी तुम्हाला एक विनंती आहे की, हा लेख पूर्ण वाचा आणि माहिती आवडली तर हा लेख तुमच्या इतर प्रगतशील शेतकरी ग्रुप मध्ये नक्की शेयर करा. चला तर मग सुरू करुयात …

ठिबक सिंचन संच विकत घेण्यासाठी प्राथमिक स्वरूपाचा खर्च खूप आहे. ठिबक सिंचन संच जास्तीत जास्त काळ टिकवा असे शेतकऱ्यांना वाटणे साहजिक आहे. त्याकरिता शेतकऱ्यांनी ठिबक सिंचन संचाची योग्य ती काळजी व निगा वेळोवेळी घेणे गरजेचे आहे. कमी पाण्यात अधिक उत्पादन यासाठी सूक्ष्म सिंचनाचा भाजीपाला व फळ पिकात अवलंब केला जातो परंतु आता ऊसासारख्या पिकातही ठिबक सिंचनाचा वापर होताना दिसतो आहे. म्हणजेच ठिबक सिंचनाचा वापर वाढतो आहे. सूक्ष्म सिंचन पद्धतीत ठिबक सिंचन संचाची काळजी व देखभाल (thibak sinchan) घेणे जरुरीचे आहे. ठिबक सिंचन (drip irrigation) संचाची कार्यक्षमता कायम राखण्यासाठी संचाची वेळोवेळी देखभाल करणे गरजेचे आहे. जेणेकरून वेळेची आणि उर्जेची बचत होते व संचाचे जीवनमान वाढते.

ठिबक सिंचन संच सुरू करण्यापूर्वी घ्यावयाची काळजी | How to start drip thibak sinchan –

1. ठिबक सिंचन संच बसविल्यानंतर प्रथम मुख्य व उपमुख्य लाईनचे फ्लश व्हॉल्व्ह उघडे करून जोडणीच्या वेळी पाइपलाइनमध्ये राहिलेला कचरा व माती काढून टाकावी.
2. हा कचरा ड्रीपर मध्ये अडकू शकतो. स्वच्छ पाणी आल्यानंतर सर्व फ्लश व्हॉल्व्ह बंद करावेत.
3. फिल्टर चा बॅक फ्लश व्हॉल्व्ह बंद असल्याची खात्री करून घ्यावी.
4. बायपास आणि मुख्य कंट्रोल व्हॉल्व्ह उघडून पंप सुरु करावा. बायपास व्हॉल्व्ह हळूहळू बंद करत पूर्ण ठिबक संचामध्ये आवश्यक पुरेसा दाब निर्माण होईल, त्यावेळी तो स्थिर ठेवावे.
5. गाळण यंत्रातील दाबाचा फरक तपासून पाहून ठिबक संचाच्या शेवटच्या टोकास आवश्यक दाब आहे किंवा नाही याची खात्री करावी.
6. लॅटरलचे फ्लशिंग करताना नळीच्या टोकावर असणारी कॅप काढून नळीतील पाण्याचा प्रवाह मोकळा करावा.
7. स्वच्छ पाणी झाल्यानंतर ती लॅटरल कॅप बसवून ठेवावी. एकानंतर एक किंवा एकाच वेळी दोन-चार लॅटरल फ्लश कराव्यात.
8. फ्लशिंग च्या वेळी सिंचन प्रणालीत दाब 20-30 टक्क्यांनी वाढवावा.

सिंचन प्रणालीतील दाब तपासणी | thibak sinchan pressure check –

ठिबक सिंचन संच चालू असताना निरनिराळ्या ठिकाणी असणारा दाब हा दाबमापकाने तपासून पाहणे गरजेचे आहे. संचामधील दाबामध्ये फेरबदल झाल्यास झाडाला पाणी मिळण्याच्या प्रमाणात बदल होतो. साधारणतः लॅटरलच्या शेवटी, मध्यभागी तसेच सुरवातीस, याप्रमाणे दाबाची तपासणी करावी.

ठिबक सिंचन संच सुरू असताना घ्यावयाची काळजी –

1. ठिबक सिंचन संचातील व्हॉल्व्ह, पाणी मापक व दाबमापक व्यवस्थित काम करतात किंवा नाही हे तपासणे.
2. व्हॉल्व्ह दाबमापक व्यवस्थित काम करीत नसल्यास बदलावीत.
3. जाळीच्या गाळणी यंत्रात जाळी व्यवस्थित आहे की नाही ते पाहावे, जाळी फाटलेली असल्यास नवीन बसवावी.
4. तसेच रबर सील व्यवस्थित आहे की नाही पाहावे, गाळणी यंत्रात वाळू योग्य आहे की नाही ते पाहावे.
5. वाळू कमी असल्यास गाळणी यंत्रामध्ये वाळू टाकावी
6. लॅटरलर्स संपूर्ण लांबीपर्यंत तपासाव्यात. लॅटरलवर ड्रीपर्स आहेत की नाही ते तपासावे.
7. लॅटरलर्सला कुठे छिद्रे आढळून आल्यास गुफ प्लग च्या साहाय्याने छिद्रे बंद करावीत. लॅटरल शेतामध्ये व्यवस्थित पसराव्यात.
7. मुख्य नळी, उपनळी व लॅटरलर्स स्वच्छ कराव्यात.
8. ठिबक सिंचन संचातील व्हॉल्व्हला वंगण तेल द्यावे.

( शेती निगडीत नव-नवीन विडियो पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा – कृषि डॉक्टर यूट्यूब चॅनल)

पंपाची देखभाल | Water pump maintenance –

1. पंपाच्या पुढे एक पाणी मोजण्याचे यंत्र (वॉटर मीटर) बसवावे.
2. पाण्याचा प्रवाह किंवा पाण्याचा दाब आवश्यकतेपेक्षा कमी अधिक झाल्यास पंप तपासून त्याची कारणे शोधावीत व दुरुस्ती करावी.
3. दर दोन दिवसांनी पंपाचा आवाज, त्याचे तापमान, गळती तपासावी.
4. विद्युत मोटार, स्विचेस, मीटर व स्टार्टर यांची उत्पादकाने दिलेल्या मार्गदर्शनानुसार निगा ठेवावी.

मुख्य नळीची देखभाल | Main line maintenance –

1. मुख्य नळी आठवड्यातून एक वेळा स्वच्छ करावी.
2. मुख्य नळी शेवटच्या टोका जवळील फ्लॅश व्हॉल्व्ह उघडून जास्त दाबाने मुख्य नळी साफ करावी.
3. मुख्य नळीतून स्वच्छ पाणी येऊ लागल्यानंतर फ्लॅश व्हॉल्व्ह बंद करावा.

उपनळीची देखभाल | Sub-main line maintenance –

1. उपनळ्या आठवड्यातून एक वेळ स्वच्छ कराव्यात.
2. उपनळ्या स्वच्छ करण्याकरिता त्यांच्या शेवटच्या टोकाजवळ फ्लॅश व्हॉल्व्ह उघडून जास्त दाबाने पाणी बाहेर सोडावे.
3. एका वेळी एकच उप नळी स्वच्छ करावी.
4. उपनळीतून स्वच्छ पाणी येऊ लागल्यानंतर फ्लॅश व्हॉल्व्ह बंद करावा.

गाळणी यंत्राची देखभाल | Filter check maintenance –

1. वाळू आणि जाळीचे दोन्ही गाळणी यंत्र आठवड्यातून एक वेळा स्वच्छ करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
2. वाळूचे गाळणी यंत्र साफ करण्याकरिता नेहमीप्रमाणे वाहत असलेल्या प्रवाहाची दिशा उलट करून गाळणी यंत्र स्वच्छ करावे.
3. गाळणी यंत्रातील वाळूमध्ये जास्त प्रमाणात घाण अडकलेली असल्यास गाळणी यंत्राचे झाकण उघडून स्वच्छ करावी.
4. वाळूचे गाळणी यंत्र स्वच्छ करताना पाण्यासोबत वाळू वाहून जाणार नाही याची काळजी घ्यावी.
5. जाळीच्या गाळणी यंत्राची ड्रेन व्हॉल्व्ह उघडून जाळीमध्ये अडकलेली घाण बाहेर काढून टाकावी. तसेच गाळणी यंत्राचे झाकण उघडून आतील जाळी स्वच्छ करावी.
6. गाळणी यंत्राच्या दोन्ही बाजूंची रबर सील काढून उलटी करू स्वच्छ धुऊन पुन्हा जाळीवर घट्ट बसवावीत.
7. अन्यथा पाण्याच्या दाबामुळे सैल भागातून न गाळलेले पाणी पुढे जाण्याची शक्यता असते.

व्हॉल्व्हची देखभाल | Valve maintenance –

ठिबक सिंचन संचातील व्हॉल्व्ह सहजरीत्या उघडता व बंद करता यावे यासाठी व्हॉल्व्ह ला वंगण तेल लावावे.

लॅटरलची देखभाल | Lateral maintenance –

1. लॅटरल आठवड्यातून एक वेळा स्वच्छ कराव्यात.
2. लॅटरल स्वच्छ करण्याकरिता लॅटरल चे शेवटचे टोक उघडावे.
3. एका वेळी एकच लॅटरल स्वच्छ करावी, लॅटरलमधून स्वच्छ पाणी येऊ लागले म्हणजे लॅटरलचे शेवटचे टोक बंद करावे.
4. शेतामध्ये फिरून लॅटरलर्सचे निरीक्षण केले पाहिजे, लॅटरलमध्ये गळती आढळून आल्यास गुफ प्लगच्या साह्याने बंद करावी.
5. तण काढणे, कोळपणी करणे इत्यादी शेतातील कामे करतांना लॅटरलला इजा होणार नाही याची काळजी घ्यावी.
6. लॅटरल झाडापासून योग्य अंतरावर ठेवावे.
7. उंदरांपासून लॅटरलच्या बचाव करण्याकरिता झिंक फॉस्फाईड च्या गोळ्या शेतात टाकाव्यात.

कृषि औषधांची सर्व माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा – Krushi Aushadhe

ड्रीपर्स ची देखभाल | Drippers maintenance –

1. ड्रिपर्समधून ठराविक प्रवाह गतीने झाडास पाणी मिळते की नाही यासाठी शेतामध्ये संचाचे वेळोवेळी निरीक्षण करावे.
2. झाडाजवळील जमिनीचा भाग सारख्या प्रमाणात ओला झाला की नाही हे पाहावे.
3. ज्या झाडाजवळ जमिनीचा भाग कमी प्रमाणात ओला असेल त्या झाडाजवळ ड्रीपर्स उघडून पाहावे व स्वच्छ ठेवावे.
4. ड्रिपर्स चा प्रवाह दर ठराविक दाबावर अपेक्षित प्रवाह दरापेक्षा कमी आढळून आल्यास ड्रीपर्स उघडून स्वच्छ करावे.
5. ड्रीपर्स ची छिद्रे पाण्यातील जिवाणू सूक्ष्मजीव तंतू व शेवाळामुळे बंद पडू नये म्हणून ठिबक सिंचन संचास पंधरा दिवसांच्या किंवा महिन्याच्या अंतराने क्लोरीन प्रक्रिया द्यावी.
6. क्लोरिन प्रक्रिया देण्याकरिता कॅल्शिअम हायपोक्लोराईट किंवा सोडियम हायपोक्लोराईटचा उपयोग करावा.
7. क्लोरिन अत्यंत विषारी आहे. क्लोरिन प्रक्रिया देत असताना संचातून वाहणारे क्लोरिन मिश्रित पाणी पिण्यासाठी वापरू नये.
8. ड्रिपर्सची छिद्रे पाण्यातील क्षारामुळे बंद पडू नये म्हणून ठिबक सिंचन संचास पंधरा दिवसांनी किंवा महिन्याच्या अंतराने आम्ल प्रक्रिया द्यावी.
9. हायड्रोक्लोरिक आम्ल हे अपायकारक आहे. तेव्हा आम्ल प्रक्रिया देताना आम्ल काळजीपूर्वक हाताळावे.
10. आम्ल प्रक्रियेसाठी पाणी व आम्लाचे मिश्रण तयार करताना पाणी आम्लामध्ये सोडू नये, नेहमी आम्ल पाण्यामध्ये सोडावे.
11. क्लोरीन व आम्ल पाण्यामध्ये गाळणी यंत्राच्या अगोदर सोडावे, आम्ल व क्लोरिन प्रक्रिया दिल्यानंतर संच 24 तास बंद ठेवावा.
12. संच पुन्हा सुरू केल्यानंतर गाळणी यंत्र, मुख्य नळी उपनळ्या व लॅटलर्स स्वच्छ कराव्यात.
13. आम्ल व क्लोरिन प्रक्रिया नेहमी पाणी देत असताना शेवटच्या अर्ध्या तासात करावी.

हंगाम संपल्यानंतर ठिबक संच बंद करताना | How to close thibak sinchan after season –

1. मुख्य नळी, उपनळी, लॅटरलर्स स्वच्छ कराव्यात.
2. गाळणी यंत्र स्वच्छ पाण्याने साफ करावे, वाळूचे गाळणी यंत्र उघडून त्यातील वाळू सुकू द्यावी.
3. संचा सोबत खते देण्याची टाकी असल्यास ती स्वच्छ करावी.
4. ठिबक सिंचन संच वापरात नसताना लॅटरलर्स काढून ठेवायच्या असल्यास त्यांचा गोल गुंडाळी करून सुरक्षित ठिकाणी ठेवावी.
5. ठिबक सिंचन संच बंद असताना नादुरुस्ती असलेले घटक उदा. नळ्या, व्हॉल्व्ह इ. दुरुस्त करायला ठिबक सिंचन संचास बंद करण्यापूर्वी आम्ल व क्लोरिन प्रक्रिया देणे अधिक चांगले असते.

Conclusion I सारांश –

शेतकरी मित्रांनो तुम्हाला krushi doctor या वेबसाइट वरील आमचा thibak sinchan: ठिबक सिंचन संचाची काळजी व देखभाल हा लेख तुम्हाला कसा वाटला वाटला हे खाली कमेंट बॉक्स मध्ये सांगायला विसरू नका. आणि हा लेख जर तुम्हाला आवडला तर तुमच्या इतर शेतकरी मित्रांसोबत शेयर नक्की करा. आणखी अशा प्रकारची कृषीविषयक माहिती पाहण्यासाठी आमच्या krushi doctor या वेबसाईटला नक्की भेट द्या.

FAQ’s | वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न –

1. ठिबक सिंचन प्रणाली अधिक टिकाऊ का आहे?
उत्तर – सिंचनाच्या इतर प्रकाराप्रमाणे, जसे की स्प्रिंकलर जे केवळ 65-75% कार्यक्षम आहेत, ठिबक सिंचन 90% कार्यक्षमतेने झाडांना लावलेले पाणी वापरण्यास परवानगी देते. आणि, ते वाहून जाणे आणि बाष्पीभवन कमी करते . ठिबक सिंचन हे पाणी हळूहळू रोपाच्या मुळाच्या भागात लावते जिथे त्याची सर्वात जास्त गरज असते.

2. ठिबक सिंचन प्रणाली कशी स्वच्छ करावी?
उत्तर – नायट्रिक ऍसिड हे सर्वात कार्यक्षम विद्राव्य आहे. सल्फ्यूरिक आणि फॉस्फोरिक ऍसिड देखील वापरले जाऊ शकतात.

 

लेखक –

सूर्यकांत इर्लेकर
मू. पो – इर्ले, तालुका – बार्शी, जिल्हा – सोलापूर.
राज्य – महाराष्ट्र. पिन – 413412