महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी कांदा हे महत्त्वाचे नगदी पीक आहे. परंतु, कांदा मर रोग (kanda mar rog) हा पिकाचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान करणारा प्रमुख रोग आहे. फ्युजेरियम विल्ट (fusarium wilt in onion) आणि आर्द्र मर (onion damping off) हे या रोगाचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत, ज्यामुळे कांदा पिके सुकून जातात आणि उत्पादनात घट होते. योग्य व्यवस्थापन पद्धतींचा अवलंब केल्यास हा रोग नियंत्रित करता येतो.

कांदा मर रोगाचे प्रमुख कारणे (Kanda mar rog karne)

जमिनीतील ओलावा आणि पाणी साचणे हे मुख्य कारणे आहेत, ज्यामुळे बुरशीजन्य संसर्ग वाढतो.
जास्त नत्रयुक्त खतांचा वापर केल्यामुळे पिकाची प्रतिकारशक्ती कमी होते.
योग्य बीजप्रक्रियेचा अभाव आणि खराब माती व्यवस्थापन यामुळेही रोगाचा प्रसार होतो.
कांदा मर रोग नियंत्रणासाठी एकात्मिक व्यवस्थापन पद्धती

1. माती व्यवस्थापन:

वाफ तयार करताना प्रत्येक वाफ्यात ८-१० किलो चांगले कुजलेले शेणखत आणि ५० ग्रॅम धानुकोप (Copper Oxychloride) मातीमध्ये मिसळून घ्यावे. यामुळे बुरशीजन्य रोगांपासून मातीचे संरक्षण होते.

2. बीजप्रक्रिया:

पेरणीपूर्वी प्रति किलो बियाण्यास २-३ ग्रॅम बाविस्टीन (Carbendazim) आणि थियामेथोक्सम ३०% एफएस २ मिली याची बीजप्रक्रिया करणे खूप महत्त्वाचे आहे. यामुळे बियाण्यांचे संरक्षण होते आणि प्रारंभिक कांदा मर रोग (onion wilting) नियंत्रित करता येतो.

3. जैविक नियंत्रण (Trichoderma Viride वापर):

रोगाच्या प्राथमिक अवस्थेत २ लिटर ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी २०० किलो चांगले कुजलेले शेणखत यामध्ये मिसळावे आणि ३ दिवसांनी मर प्रादुर्भावित भागात वापरावे. यामुळे बुरशीजन्य संसर्ग नियंत्रणात ठेवता येतो.

4. फवारणी:

रोगाचा प्रादुर्भाव जास्त असल्यास पुढील प्रकारे फवारणी करावी:
रोको २० ग्रॅम किंवा कॅब्रिओटॉप ४५ ग्रॅम + IFC सुपर स्टिकर २ मिली प्रति १५ लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. ही फवारणी केल्यास कांदा मर रोग (kanda rog) आणि आर्द्र मर (onion damping off) यावर नियंत्रण मिळवता येते.

(सूचना: शेती मध्ये आवश्यक सर्व कृषि औषधांची माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा —–> कृषि औषधे)

एकात्मिक व्यवस्थापन | Kanda mar rog niyantran –

उपाययोजना	औषधाचे नाव	प्रमाण	फवारणी वेळ
माती व्यवस्थापन	धानुकोप	50 ग्रॅम प्रति वाफा	वाफ तयार करताना
बीजप्रक्रिया	बाविस्टीन + थियामेथोक्सम	2-3 ग्रॅम + 2 मिली प्रति किलो बियाणे	पेरणीपूर्वी
जैविक नियंत्रण	ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी	2 लिटर + 200 किलो शेणखत	मर प्रादुर्भावित भागात
रासायनिक नियंत्रण	रोको / कॅब्रिओटॉप	20 ग्रॅम / 45 ग्रॅम + IFC सुपर स्टिकर	रोगाची लक्षणे दिसल्यास

नियंत्रणाच्या इतर पद्धती

पिकाचे फेरपालट (Crop rotation) करून जमिनीतील रोगकारकांचा प्रसार टाळावा.
सेंद्रिय खतांचा (Compost) वापर करून जमिनीची गुणवत्ता सुधारावी.
योग्य पाणी व्यवस्थापन करून पाण्याचे साचणे टाळावे, विशेषतः मर रोगाचा (onion wilting) प्रादुर्भाव होऊ नये म्हणून ठिबक सिंचनाचा वापर करावा.

निष्कर्ष

कांदा मर रोग (Kanda mar rog) हा शेतकऱ्यांसाठी गंभीर समस्या असली तरी योग्य व्यवस्थापन पद्धतींचा वापर करून त्यावर नियंत्रण मिळवता येते. एकात्मिक व्यवस्थापनात मातीची निगा, बीजप्रक्रिया, जैविक आणि रासायनिक उपायांचा समावेश असावा. हे सर्व उपाय केल्यास पिकाचे उत्पादन वाढेल आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक नुकसान टाळता येईल.

सतत विचारले जाणारे प्रश्न | People also ask –

1. कांदा मर रोग कशामुळे होतो?
बुरशीजन्य रोगकारकांमुळे, जसे की फ्युजेरियम विल्ट आणि आर्द्र मर, पाण्याचे साचणे आणि असंतुलित खतांचा वापर.

2. कांदा मर रोगाची लक्षणे कोणती आहेत?
पाने पिवळी पडणे, झाडांची मरगळ, मुळांवर बुरशी जमा होणे, आणि पिके सुकणे.

3. कांदा मर रोग कसा थांबवायचा?
मातीचे व्यवस्थापन, बीजप्रक्रिया, आणि योग्य फवारणी करून.

4. कांदा पिकावर कोणते कीटकनाशक फवारावे?
रोको किंवा कॅब्रिओटॉप २०-४५ ग्रॅम प्रति १५ लिटर पाण्यात.

5. कांदा पिकात बुरशीजन्य रोग कसे नियंत्रणात आणावे?
खत व्यवस्थापन, ओलावा नियंत्रित ठेवणे, आणि वेळेवर फवारणी.

6. फ्युजेरियम विल्ट म्हणजे काय?
बुरशीजन्य रोग जो मुळांवर हल्ला करून झाडे सुकवतो.

7. कांदा मर रोगासाठी सर्वोत्तम औषध कोणते आहे?
रोको, कॅब्रिओटॉप, आणि बाविस्टीन.

 

लेखक: Krushi Doctor Suryakant
संपर्क: contact@krushidoctor.com