शेतकरी मित्रांनो नमस्कार, Krushi Doctor (कृषी डॉक्टर) या शेती विषयक माहिती देणाऱ्या वेबसाइट वरती आम्ही आपले सहर्ष स्वागत करत आहे. आजच्या लेखामध्ये आपण माती परीक्षण (mati parikshan) कसे करावे याबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत. त्यामध्ये माती परीक्षण (mati parikshan mahiti) म्हणजे काय , माती परीक्षण करण्याचे फायदे, माती परीक्षण (soil test) करताना कोणते घटक तपासले जातात आणि माती परीक्षण कसे करावे याबद्दल सविस्तर माहिती बघणार आहोत.

प्रस्तावना –

1. आपणा सर्वांना माहित आहे कि माती परीक्षण (soil test) हि काळाची गरज झाली आहे.
2. जवळ जवळ 60 % उत्पन्न हे मातीच्या सुपीकतेवर अवलंबून असते.
3. कोणत्याही ऋतू मधली पिकं ही मातीच्या सुपीकतेवर अवलंबून असतात.
4. तुम्ही मातीची काळजी न घेता फक्त खतांवर अमाप खर्च केलात तरी शेतीचे उत्पन्न वाढवणे खूप कठीण आहे.
5. शेतामध्ये चांगले पीक आणण्यासाठी सूक्ष्म पोषक घटकांची गरज असते.
6. शेतीतील एक नियम असा सांगतो की तुम्ही तुमच्या पिकाला सगळे सूक्ष्म पोषक घटक दिले आणि त्यातील एक घटक जरी थोडा कमी झाला तरी देखील एकूण उत्पन्नात खूप घट होत असते.
7. आज या लेखामध्ये आपण माती परीक्षण (soil test) याबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.

हे देखील नक्की वाचा – शेतामधील पानी परीक्षण कसे करावे ?

माती परीक्षणमध्ये (soil test) खालील घटकांची तपासणी केली जाते –

मृदा तपासणी कृषि प्रयोगशाळेद्वारे केली जाते. प्रयोगशाळेतील चाचण्या ह्या 4 प्रकारांमध्ये वनस्पतींच्या पोषक तत्वांचे परीक्षण करतात.

1. महत्वाचे पोषक – नायट्रोजन(N), फॉस्फरस(P), पोटॅशियम(K)
2. माध्यमिक पोषक – कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, सल्फर
3. सूक्ष्म पोषक – बोरॉन (boron – B), क्लोरीन (chlorine – Cl), तांबे (copper – Cu), लोह (iron – Fe), मॅगनीज (manganese – Mn), मोलिब्डेनम (molybdenum – Mo) आणि जस्त (zinc – Zn).
4. अतिरिक्त घटक – सामू (ph), सेंद्रिय कर्ब (organic carbon), चुनखडी (Calcium carbonate), विद्युत वाहकता (electric conductivity) इत्यादि.

माती तपासणी उद्देश (objective of soil testing)-

1. पोषक घटकांच्या पातळीनुसार मातीची विभागणी करणे.
2. त्यानुसार खत शिफारस करणे. खत निवडीला अचूक मार्गदर्शन करणे.

माती परीक्षणाचे (soil test) फायदे –

1. माती परीक्षणामुळे (soil sampling) आपल्याला जमिनीची सुपीकता व उत्पादकता किती आहे व कोणती अन्नद्रव्य किती प्रमाणात घालावे याची माहिती मिळते.
2. माती परीक्षण (soil test) केल्याने शेताच्या मातीत कोणत्या नेमक्या द्रव्याची/पीक पोषक तत्त्वाची किती मात्रा आहे हे कळते. त्यानुसार खते व इतर पोषक द्रव्यांची उपाययोजना करता येते व त्याने पीक उत्पादन वाढते.
3. त्याने गैरवाजवी खते देण्यावर नियंत्रण येते. या द्वारे शेतातील पिकांचे योग्य नियोजनाने सुमारे दोन पटीपेक्षा जास्त आर्थिक लाभ प्राप्त करता येतो.
4. पीक पेरणीपूर्वी जमिनीतील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण विषयी पूर्ण माहिती होते.
5. त्यानुसार पिकांच्या लागवडीचे नियोजन करता येते.
6. अन्नद्रव्यांच्या संतुलित मात्रा देऊन अनावश्‍यक खर्च टाळता येतो.
7. जमिनीचा सामू नियंत्रित (6.5 ते 7.5) ठेवून पिकांची अन्नद्रव्यांची शोषण क्षमता वाढवता
येते.
8. माती परीक्षणामुळे पिकांच्या वाढीस आवश्‍यक असणाऱ्या अन्नद्रव्यांचा समतोल कायम राखता येतो.

soil test साठी मातीचा नमुना कसा घ्यायचा ?

1. मातीचा नमुना पिके काढल्यानंतर किंवा पेरणीपूर्वी म्हणजे सेंद्रीय, रासायनिक खते देण्यापूर्वी किंवा खते दिल्यानंतर तीन महिन्यांनी घ्यावा.
2. शेतातील वेगवेगळ्या ठिकाणाची माती गोळा करावी.
3. नमुने घेण्याची जागा हि मातीचा रंग, जमिनीचा खडकाळपणा, उंच-सखलपणा, पिकातील फरक व बागायत किंवा जिरायत स्थिती ह्या वर ठरते.
4. त्याचप्रमाणे शेतीचे वेगवेगळे भाग पाडावेत व त्या प्रत्येक भागाला विशिष्ट क्रमांक द्यावेत. फार लहान भाग पाडू नयेत.
5. जुने बंधारे (पाटा खालील बांधा जवळची), दलदली ची जागा, नुकतेच खत दिलेले व खते आणि कचरा टाकण्याची जागा, गुरे बसण्याची व झाडाखालची माती असणारी जागा मातीचे नमुने घेण्यासाठी निवडु नये.
6. सर्वात अगोदर वरील माहिती ध्यानात धरून नमुने घेण्याची जागा निश्चित कराव्यात.
7. सदरच्या ठिकाणी इंग्रजीच्या V अक्षराच्या आकृती प्रमाणे 30 सेंटीमीटर खोल खड्डा घ्यावा व त्या खड्डयातील माती बाहेर काढून टाकावी. माती नमुना चाचणीसाठी खड्डयाच्या कडेची माती काढावी.
8. अशा प्रकारे सर्व खड्डातून माती जमाकरून गोळा केलेल्या सर्व मातीचा ढीग करून त्याचे 4 समान भाग करावे.
9. समोरासमोरील दोन भागाची माती काढून टाकावी व उर्वरीत मातीचा पुन्हा ढीग करावा व त्याचे पुन्हा 4 समान भाग करून समोरासमोरील दोन भागाची माती काढून टाकावी.
10. ही कृती माती अर्धा किलो शिल्लक असेपर्यंत करावी.
11. वरील माती ओली असल्यास ती सावलीत वाळवावी. ही अर्धा किलो माती प्लास्टिक पिशवीत भरावी आणि माती परीक्षण केंद्र मध्ये जमा करावी.

हे देखील नक्की वाचा – जाणून घ्या जमीनच्या सेंद्रिय कर्ब ची A to Z माहिती

मातीचा नमुना घेण्यासाठी खोली –

1. हंगामी पिकासाठी 20 ते 30 सेंटीमीटर.
2. बागायती पिके साठी 30 ते 45 सेंटीमीटर.
3. फळपिकासाठी 90 सेंटीमीटर घ्यावी.

खालील ठिकाणच्या मातीचा नमुना घेऊ नये –

शेताचे बांध, पाण्याच्या टाकी जवळील जागा, दलदलीची जागा,घराजवळील जागा, जनावर बांधतो ती जागा, खते व कचरा टाकण्याची जागा.

माती नमुन्यासाठी द्यायची माहिती –

1. नमुना क्रमांक
2. नमुना घेतल्याची तारीख शेतकऱ्याचा संपूर्ण नाव,पत्ता व सर्वे क्रमांक
3. अक्षांश रेखांश
4. जमिनीची खोली
5. जमिनीचा प्रकार बागायती/जिरायती
6. मागील हंगामातील पिक
7. पुढील हंगामातील पीक

माती परीक्षणासाठी (soil test) नमुना येथे पाठवावा –

1. माती परीक्षणासाठी तुम्हाला मातीचा नमुना घेऊन जवळील (soil testing near me) कृषी विज्ञान केंद्रात जावे लागेल.
2. हे केंद्र काही तालुक्याच्या ठिकाणी, कृषी विद्यापीठात किंवा जिल्ह्याच्या ठिकाणी असू शकते.

Conclusion I सारांश –

शेतकरी मित्रांनो तुम्हाला krushi doctor या वेबसाइट वरील आमचा soil test माती परीक्षण कसे करावे हा लेख तुम्हाला कसा वाटला वाटला हे खाली कमेंट बॉक्स मध्ये सांगायला विसरू नका. आणि हा लेख जर तुम्हाला आवडला तर तुमच्या इतर शेतकरी मित्रांसोबत शेयर नक्की करा. आणखी अशा प्रकारची कृषीविषयक माहिती पाहण्यासाठी आमच्या krushi doctor या वेबसाईटला नक्की भेट द्या.

FAQ’s | वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न –

1. माती परीक्षणासाठी कोणत्या पायऱ्या आहेत?
उत्तर – माती परीक्षणाच्या संबंधित चार पायऱ्यांचा समावेश होतो: 1) माती नमुना संकलन, 2) प्रयोगशाळेतील विश्लेषण, 3) परिणामांचे स्पष्टीकरण आणि 4) खत किंवा इतर व्यवस्थापन शिफारसी .

2. लोक माती परीक्षण (soil test) का करतात?
उत्तर – खतांच्या शिफारशी करण्यासाठी मातीच्या सुपीकते चे अचूक मूल्यांकन करणे हे माती परीक्षणाचे उद्दिष्ट आहे.

3. मातीचा PH किती असावा?
उत्तर – मातीचा pH 5.5 आणि 7.5 च्या दरम्यान असावा.

4. मातीचा नमुना कधी घ्यावा?
उत्तर – मातीचा नमुना साधारणतः पिकाची कापणी झाल्यानंतर घ्यावा.खत घातल्यानंतर तीन महिन्यांच्या आत नमुना घेऊ नये.शेतात पीक असताना मातीचा नमुना दोन ओळींच्या मधल्या जागेतून घ्यावा.

लेखक –

सूर्यकांत इर्लेकर
मू. पो – इर्ले, तालुका – बार्शी, जिल्हा – सोलापूर.
राज्य – महाराष्ट्र. पिन – 413412